Öğretim Yöntemleri

Etkili ve başarılı bir öğretim; sınıf şartlarına, öğrenci durumuna ve dersin konusuna göre uygun bir eğitim öğretim yöntemi seçmeye bağlıdır.

Her mesleğin geliştirilecek yönleri olduğu gibi klasik yöntemleri de vardır. Okullarda iki üç öğretim yöntemi dışındaki yöntemler ya bilinmediğinden ya da tembellikten dolayı kullanılmamaktadır. Sanki öğrenciler, tek tip varlıklar ve onların zekâ düzeyleri aynıymış gibi...

Acaba birkaç öğrenci dışında onları başarısızlığa biz mi mahkûm ediyoruz? Öğrencinin yapısına ters olan bir sistemle, onlardan nasıl başarı bekleyebiliriz?

Gerçek anlamda onları tanıyarak problemlerini çözüp, ihtiyaçları ölçüsünde onlara seslenebildik mi? Birbirlerinden bile farklı olan öğrencileri, kendimiz gibi olmaya zorlayabilir miyiz?

Her birey bir değer taşımaktadır. Çözemediğimiz insanları, anlamıyorlar, yapamıyorlar diye dışlayamayız. Öğretmen olabilmek insanları tanımak, anlamak, onların ihtiyaçlarını tespit etmek, sevgi ve öğrenme dillerini keşfetmek ile başlar.

Öğrencilerinin eğitim ve öğrenim dillerini keşfeden bir öğretmen onları anlar, ruh ve gönüllerine girebilir. Kitlesel başarı böyle sınıflarda yükselir. Dehalar böyle insanların ellerinde şekillenir.

Sınıflarda kullanılabilecek öğretim yöntemleri şunlardır:

Anlatım (Sunum)

“Çoklu Zekâ Kuramı”na göre, sözel-dilsel zekâya sahip olan insanların, bilinçli olarak tercih ettikleri bir öğretim yöntemidir. Öğretmen konuyla ilgili bilgilerini belirli bir sistematik içinde öğrencilere aktarır. Dersin terminolojisini bilgileri ve kavramları derinlemesine açıklar.

Anlatım yöntemini tercih edenlerin özellikle dikkat etmesi gereken noktalar şunlardır:

– Konular sunulurken basit, kısa ve anlaşılır cümleler kullanılmalıdır. Uzun ve birleşik cümleler, devrik cümleler, öğrencilerin anlamasını zorlaştırabilir.

– Konuşma dili sade ve akıcı olmalı, öğrencilerin anlamadıkları kelimeler kullanılmamalıdır.

Araştırmalara göre günümüz insanı çok az kelime ile  konuşup anlaşmaya çalışmaktadır. Bundan dolayı insanlar Türkçe konuşurken aralara yabancı kelimeler sokuşturmakta hatta böyle yapmakla kendisinin ne kadar bilgili ve kültürlü olduğunu göstermek istemektedirler. Bilim adamları, bunun bir aşağılık duygusu ve bilgisizliğini örtme çabası olduğunu söylemektedirler. Ne kadar çok anlaşılmayan yabancı kelime kullanırsan o kadar önemsenirsin mantığı, son derece sakıncalı ve cahilce bir anlayıştır. Dolayısıyla öğretmen, konuşma diline dikkat etmelidir.

– Dersin konusu, net olmalıdır. Konular anlatılırken konu başlıkları tahtaya yazılabilir.

– Ses tonu ve beden dili iyi ayarlanmalıdır. Ne, çok kısık ne de çok yüksek bir ses tercih edilmelidir. Öğrencilerin rahatlıkla duyabilecekleri bir ses aralığı kullanılmalıdır.

– Ders anlatılırken ilgi çekici örnekler verilip, ilgi canlı tutulmalıdır. Hangi ders olursa olsun, gündem takip edildiğinde mutlaka kullanılabilecek örnekler ve malzemeler bulunabilir. Yeni ilmî veriler, yeni bulgular, medyadan örnekler, vizyondaki bazı filmler yerine göre iyi bir malzeme olabilir. Derse ilgileri çekilemeyen öğrencinin ilgisi mutlaka bir başka yöne kayar. Bu da derste motivasyonu azalttığı gibi, sınıf içi bazı problemlerin doğmasına sebep olur.

– Derslerde yer yer ara ve ana özetler yapılmalıdır. Özet ve tekrarlar konuların pekiştiricileri olarak kullanılmalıdır. Tekrarlar en iyi öğretme metotlarından biridir. Tekrar ve ara özetler sıkça yapıldığında dersi takip edemeyenler bile eksikliklerini telafi edebilirler. Ara ve ana özetler, bireyin bilinçaltını harekete geçirip yönlendirmede, etkili ve verimli kullanmada çok büyük bir motivasyon sağlar.  

– Sınıftaki öğrenme sürecinde dikkat ve ilginin ders sonuna kadar aynı canlılıkta tutulması mümkün değildir. Kaybolan ilgiyi, dağılan dikkatleri toplamak için fıkra, hikâye, anı ve espri gibi öğelerden yararlanılması fayda sağlayabilir. Bu konuda seviye düşürülmemeli, ilgiyi başka yönlere kaydıracak konulardan uzak durulmalıdır.

– Dersin ne kadar anlaşıldığı sık sık ölçülmelidir. Konuyu sadece anlatıp geçen, çok güzel bir sunum yapsa da ne kadar anlaşıldığını bilemeyen bir öğretmen, başarısızlığa mahkûmdur.

Buluş (Keşfetme)

Bu yöntemde öğretmen dersine dikkat ve merak uyandırıcı bir örnek ya da problemle başlar. Önce dikkatler ve ilgi toplanmaya çalışılır. Öğretmen konu ile ilgili bilgi ve verileri, sınıfa sistemli bir şekilde verir. Örnekler sunulup öğrencilerin bu örnekleri anlaması ve aynı doğrultuda örnekler vermesi istenir. Doğru olan örnekler pekiştirildiğinde, yanlış olan örnekler de sınıfa taşınır. Yanlış ve doğru örneklerin karşılaştırılması sonucu varılmak istenen sonuç ve bulunmak istenen konu bulunur.

Bu yöntemin en kolay uygulanabileceği dersler sözel ağırlıklı derslerdir. Öğretimden çok, eğitim için tercih edilmesi gereken bir yöntemdir. Olumsuz davranışların sınıfa, okula, ailelere, çevreye ve ülkeye verdiği zararlar, iyi ve kötü örneklerle anlatılabilir.

Sigara ve uyuşturucunun zararları, alkol kullanmanın kötü etkileri, yanlış inançların insanlığı götüreceği felaketler, ön yargılarımızın gerçeğe ulaşmada oluşturduğu büyük engeller, bu yöntemle çok kolay anlatılabilecek konulardır.

Araştırma

Bu yöntemin kullanılması için dersin amaçlarının çok iyi bilinmesi lazımdır. Öğretmen bir önceki derste, gelecek derste işleyeceği konuyu, amaçlarını öğrencilere verir. Öğrenciler verilen sürede gerekli araştırmayı yaparlar. Sınıfta elde edilen veriler ortaya konarak konunun aslı ve doğrusu ortaya çıkarılır. Öğretmen bu yöntemde rehberlik eden ve yönlendiren durumundadır.
Araştırma yöntemi, araştırıp okumaya merakı olan öğrenciler için iyi bir başlangıç olabilir. Genellikle, okullarda okul gazetesi için çalışan, isteyerek konu alan öğrencilerin ileriki dönemlerinde bu tarz çalışma isteyen meslekleri seçtikleri gözlenmiştir.

Grup Tartışması

Bütün dersler için kullanılmaya uygun olmayan bir öğrenme yöntemidir. Genelde savunulan bir fikrin doğruluğu için kullanılan bir yöntemdir. Konunun derinliklerini ve tartışılır yönlerini çözmek ve bir sonuca ulaştırmak için kullanılır.

Grup tartışmasına geçilebilmesi için bazı kriterler, kurallar belirlenmelidir. Bunlarda pratik kazanana kadar bu kuralları tahtaya yazarak tespit edip oradan yararlanabilirsiniz. Bunlar, şunlar olabilir:

– Öğretmen tartışmanın yöneticisi olmalıdır. Sınıfın oturma düzeni ayarlanmalıdır.

– Önce öğrenciler tartışmaya hazırlanmalıdır.

– Öğrencilerin öğrenme düzeyleri belirlenmelidir.

– Dersin amaçları ve özelliklede hedef davranışları net bir şekilde açıklanmalıdır.

– Sınıfta yapılacak tartışmanın tekniği, hangi yöntemle yapılacağı belirlenmelidir.

– Tartışmanın süresinin ne kadar olacağı kararlaştırılmalıdır.

– Tartışmanın kuralları net olarak ortaya konmalıdır.

– Öğrencilerin kullanacakları kaynaklara, belge ve dokümanların sınıfta kullanılmasına izin verilmelidir.

– Tartışmanın sonunda grupların savundukları tezlerini ya da fikirlerini ispatlamak için ortaya koydukları fikirlerin ve bilgilerin ana özeti yapılarak gerekli sonuçlar çıkartılıp bunların tespiti yapılmalıdır.

– Grup tartışmasının düzeyi kesinlikle düşürülmemelidir. Ses tonunun iyi ayarlanması ve kavga ediliyor izleniminin verilmemesi gerekmektedir. Tartışma yapılırken insanlar ve onların geçmişleri değil, fikirler konuşulmalıdır. Öğretmen, bu yöntemin medya tartışmalarına benzeyecek biçimde gelişmesine izin vermemelidir.

Göstererek Yaptırma

Usta çırak ilişkisini andıran bir öğretim yöntemidir. Öğretmen, konunun uygulanması ve yapılması gereken yerlerini önce kendisi açıklar ve bunları uygular.  Bir deneyi gerekirse birkaç kere yapar, sonra da öğrencilerine yaptırır.

– Gerekli hazırlıkların sınıfta ya da atölyede yapılması lazımdır.

– Araç ve gereçlerin, hazır ve kullanılır durumda olması gerekir.

– Gerekli tedbirler alınmalıdır.

– Basitten zora doğru adım adım ilerlenmelidir.

Soru Cevap

Bu yöntemi kullanacak öğretmenin, kaliteli bir soru birikimi olması gerekmektedir. Derste kullanılacak soruların önceden belirlenmesi öğretmene kolaylık sağlayacaktır.

– Açıklamalar, tüm sınıfın anlayabileceği şekilde olmalıdır.

– Bütün sınıfın, dersin içine çekilebilmesi için çözümü zor olan sorular başarılı öğrencilere, kolay olanlar zor öğrenen öğrencilere çözdürülmelidir.

Kendisinin de bir şeyler bilebildiğini, sorulara cevaplar verebildiğini gören başarısız öğrenciler böylece derse motive edilmiş olur.     

– Cevapları gönüllü olarak verecek öğrenciler tercih edilmelidir.

– Doğru cevap veremeyen öğrencilere, verdiği cevabın yanlış olduğu nazikçe söylenmeli, doğru cevaplar anında desteklenip gerekli pekiştirmeler yapılmalıdır.

Panel

Sınıfta, birkaç gönüllüye veya öğretmenin belirlediği öğrencilere, belirlenmiş bir konu verilir. Bu öğrenciler sınıfın önünde tartışırlar.

Bu yöntemde, sorun veya konu çeşitli yönleriyle aydınlatılır, eğilim ve görüşler ortaya konur, ortak çalışma ve düşünme teşvik edilir. (Taşdemir, 2000)

Makale ve Yazı Tahlili

Öğretmen daha önceden dersin konusuyla ilgili olarak okuduğu bir yazı ya da makaleyi sınıfta okuyarak ya da güzel okuyabilen bir öğrenciye okutarak öğrencilerle birlikte bu yazının tahlilini yapar. Yazıda anlatılan konunun ne olduğu, amaçların neler olduğu ortaya konur.

Drama, Gösteri ve Rol Yapma

Dersin başından sonuna kadar bu yöntem kullanılabilir. Ama bu, hazırlık gerektiren bir konudur. Yetenek ve becerilere ve çok çalışmaya bağlı bir yöntemdir. Bunun sınıflarda uygulanması ülkemizde pek yaygın değildir. Ama öğretmen bazı şeyleri sınıfta, küçük canlandırmalarla ve hareketlerle uygulayabilir.

İyi bir sahne imkânına sahip olan okullar, sık sık bu yöntemi kullanabilirler.